Ngành công nghiệp ô tô đang trải qua một cuộc khủng hoảng chưa từng có khi hàng tỷ euro doanh thu bốc hơi chỉ vì thiếu một linh kiện nhỏ giá vài xu – chip bán dẫn. Tình trạng này khiến nhiều tập đoàn xe hơi hàng đầu thế giới mất đi khả năng kiểm soát sản xuất, đẩy chuỗi cung ứng toàn cầu vào thế bị động. Bài viết phân tích nguyên nhân, tác động và giải pháp của cuộc khủng hoảng đặc biệt này.
Nguyên nhân dẫn đến khủng hoảng thiếu chip trong ngành ô tô
Cuộc khủng hoảng thiếu hụt chip trong ngành ô tô không đơn thuần chỉ là vấn đề cung cầu mà còn chịu ảnh hưởng sâu sắc từ các yếu tố địa chính trị và chuỗi cung ứng toàn cầu. Khi nhu cầu về chip bán dẫn gia tăng mạnh mẽ trong nhiều lĩnh vực khác nhau, ngành xe hơi lại phải đối mặt với thực trạng thiếu hụt nguồn cung nghiêm trọng, đặc biệt là khi một số nhà sản xuất chủ chốt tạm thời gián đoạn hoặc hạn chế xuất khẩu do các quyết định hành chính và chính sách quốc tế. Sự lệ thuộc vào một số ít nhà cung cấp khiến ngành công nghiệp ô tô dễ bị tổn thương trước những biến động nhỏ nhất về linh kiện này.
Vai trò then chốt của Nexperia và sự can thiệp của chính phủ Hà Lan
Nexperia, một trong những nhà sản xuất chip quan trọng cho ngành công nghiệp ô tô, giữ vị trí chiến lược trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Tuy nhiên, sự can thiệp của chính phủ Hà Lan nhằm quản lý xuất khẩu chip đã tạo ra áp lực lớn lên khả năng cung cấp linh kiện cho các nhà sản xuất xe hơi trên toàn châu Âu. Các lệnh hạn chế và kiểm soát xuất khẩu không chỉ làm chậm trễ tiến độ giao hàng mà còn gây ra tình trạng gián đoạn nghiêm trọng trong dây chuyền sản xuất, khiến nhiều hãng xe rơi vào cảnh thiếu linh kiện thiết yếu.
Phản ứng từ Trung Quốc và ảnh hưởng đến nguồn cung chip toàn cầu
Trung Quốc – một trong những thị trường tiêu thụ và sản xuất quan trọng – cũng đã có những phản ứng mạnh mẽ trước các động thái hạn chế chip từ các quốc gia phương Tây. Việc áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu hay mở rộng chương trình tự chủ công nghệ bán dẫn đã tạo nên sự cạnh tranh căng thẳng trên thị trường chip toàn cầu. Điều này không chỉ làm giảm lượng chip lưu thông trên thị trường quốc tế mà còn gây khó khăn cho các nhà sản xuất ô tô phụ thuộc vào nguồn cung đa quốc gia.
Đặc điểm chip do Nexperia sản xuất và tầm quan trọng đối với ngành ô tô
Các loại chip do Nexperia sản xuất có kích thước nhỏ nhưng lại đóng vai trò rất quan trọng trong việc điều khiển các chức năng cơ bản của xe như hệ thống an toàn, cảm biến và điều khiển điện tử. Sự đặc thù trong thiết kế cùng tính khả dụng hạn chế khiến cho việc thay thế hoặc tìm kiếm nguồn cung khác trở nên khó khăn. Chính vì vậy, thiếu hụt loại linh kiện này đã nhanh chóng làm đình trệ hoạt động sản xuất của nhiều dòng xe trên thị trường.
Tác động nghiêm trọng lên chuỗi sản xuất ô tô châu Âu và thế giới
Thiếu hụt chip đã làm nổi bật sự mong manh của chuỗi cung ứng trong ngành ô tô hiện đại, kéo theo những hệ lụy nặng nề đối với các nhà máy sản xuất ở châu Âu và rộng hơn là toàn cầu. Do sự phụ thuộc tập trung vào nguồn cung duy nhất, nhiều dây chuyền đã buộc phải tạm ngừng hoặc giảm quy mô hoạt động, gây ảnh hưởng trực tiếp đến doanh thu và kế hoạch kinh doanh của các hãng xe lớn. Mô hình “just in time” – vốn được nhiều doanh nghiệp ưu tiên áp dụng – giờ đây bộc lộ rõ điểm yếu khi không đủ dự trữ linh kiện để ứng phó với khủng hoảng bất ngờ.
Một số nhà máy tại châu Âu chuẩn bị cắt giảm ca làm, cảnh báo từ các hãng xe lớn.
Sự phụ thuộc cao vào nguồn cung duy nhất và nguy cơ tê liệt dây chuyền
Việc phụ thuộc quá mức vào một số ít nhà cung cấp chip khiến các nhà máy ô tô dễ dàng rơi vào tình trạng tê liệt ngay khi có bất kỳ biến cố nào xảy ra với nguồn cung ấy. Khi Nexperia gặp khó khăn hoặc phải giảm bớt lượng hàng cung cấp, hàng loạt dây chuyền lắp ráp buộc phải đình trệ hoặc hoạt động dưới công suất thấp, dẫn đến sự gián đoạn nghiêm trọng cho cả quá trình sản xuất và giao hàng.
Mô hình “just in time” và thiếu đệm an toàn trong dự trữ linh kiện
“Just in time” vốn được xem là giải pháp tối ưu hóa chi phí kho bãi bằng cách nhập linh kiện đúng lúc cần dùng. Tuy nhiên, mô hình này lại rất dễ bị tổn thương khi xảy ra khủng hoảng về nguồn nguyên liệu hoặc linh kiện như hiện nay. Thiếu dự trữ đủ an toàn khiến các nhà máy không thể kịp thời ứng phó với sự gián đoạn nguồn cung, tạo nên hiệu ứng domino kéo dài thời gian ngừng hoạt động và tăng chi phí vận hành.
Ảnh hưởng lan rộng đến các nhà sản xuất ô tô châu Á và kế hoạch cắt giảm sản xuất
Không chỉ riêng khu vực châu Âu, cuộc khủng hoảng thiếu chip còn lan rộng sang cả các nhà sản xuất tại châu Á. Các hãng xe lớn ở Nhật Bản, Hàn Quốc hay Đông Nam Á cũng đang phải tính toán lại kế hoạch sản xuất do không đủ linh kiện thiết yếu để hoàn thiện xe. Việc buộc phải cắt giảm sản lượng không chỉ ảnh hưởng đến lợi nhuận mà còn tác động tiêu cực tới chuỗi giá trị toàn cầu của ngành công nghiệp ô tô.
Điểm yếu chiến lược của châu Âu trong cuộc khủng hoảng bán dẫn
Khủng hoảng chip vừa qua đã phơi bày rõ nét những điểm yếu căn bản trong chiến lược phát triển ngành công nghiệp bán dẫn của châu Âu so với hai cường quốc Mỹ và Trung Quốc. Sự lệ thuộc nặng nề vào nguồn cung bên ngoài khiến Liên minh Châu Âu mất kiểm soát phần lớn chuỗi giá trị công nghiệp then chốt này. Đồng thời, việc tìm kiếm nhanh chóng giải pháp thay thế cũng gặp nhiều thách thức do quy trình chứng nhận linh kiện mới phức tạp và tốn thời gian.
So sánh chính sách phát triển ngành bán dẫn ở Mỹ, Trung Quốc và châu Âu
Mỹ và Trung Quốc đều đã triển khai mạnh mẽ các chính sách hỗ trợ phát triển ngành bán dẫn nhằm đảm bảo chủ quyền công nghệ quốc gia với ngân sách đầu tư lớn cùng ưu tiên về nghiên cứu phát triển. Trong khi đó, chiến lược của châu Âu còn khá dè dặt với mức đầu tư thấp hơn và chưa có cơ chế đủ mạnh để thúc đẩy hợp tác giữa các nước thành viên cũng như doanh nghiệp nội địa. Điều này làm cho châu Âu đứng sau trong cuộc đua tự chủ công nghệ bán dẫn quan trọng này.
Sự phụ thuộc nặng nề vào nhà cung cấp bên ngoài và hậu quả mất kiểm soát
“Sự lệ thuộc lâu dài vào các nhà cung cấp bên ngoài như Mỹ hoặc châu Á đã khiến cho châu Âu đánh mất dần khả năng chủ động điều phối chuỗi cung ứng nội bộ. Khi đối tác hoặc thị trường bên ngoài gặp biến động hoặc hạn chế xuất khẩu thì lập tức toàn bộ ngành công nghiệp liên quan bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Đây chính là nguyên nhân gốc rễ làm suy yếu vị thế cạnh tranh của ngành ô tô và công nghiệp chế tạo nói chung ở khu vực này.
Thách thức trong việc tìm kiếm giải pháp thay thế và tái chứng nhận linh kiện
Việc chuyển đổi sang sử dụng linh kiện từ nguồn cung mới không chỉ đơn giản là tìm được hàng thay thế mà còn cần phải trải qua quá trình tái chứng nhận kỹ thuật nghiêm ngặt để đảm bảo an toàn vận hành cho xe hơi. Thời gian kéo dài của thủ tục này đã làm chậm mọi nỗ lực phục hồi chuỗi cung ứng đồng thời làm tăng chi phí vận hành đáng kể đối với các hãng xe tại châu Âu.
Các biện pháp ứng phó và hướng đi tương lai của ngành ô tô châu Âu
Trước tình hình khó khăn chưa từng có, ngành công nghiệp ô tô tại châu Âu bắt đầu triển khai nhiều biện pháp chiến lược nhằm khắc phục tình trạng thiếu hụt chip cũng như nâng cao khả năng chống chịu trước những biến động tương lai của thị trường linh kiện bán dẫn. Những bước đi này bao gồm từ đa dạng hóa nguồn cung đến củng cố kho dự trữ nhằm tránh phụ thuộc đơn tuyến gây nguy cơ tê liệt dây chuyền sản xuất.
Nỗ lực tìm kiếm nguồn cung thay thế từ các nhà sản xuất châu Âu và Mỹ
Nhiều tập đoàn đã tích cực tìm kiếm mối quan hệ hợp tác mới với các nhà sản xuất chip nội địa tại Mỹ cũng như mở rộng đầu tư phát triển năng lực sản xuất ngay tại lãnh thổ châu Âu nhằm dần xây dựng nền tảng tự chủ bền vững hơn cho tương lai. Dù chi phí ban đầu cao hơn nhưng đây được coi là hướng đi tất yếu để giảm rủi ro về lâu dài.
Việc mua hàng tồn kho từ nhà phân phối thứ cấp dù chi phí cao
“Giải pháp mua gom hàng tồn kho từ thị trường thứ cấp mặc dù đắt đỏ nhưng giúp các hãng xe có thêm thời gian để duy trì hoạt động trước mắt mà không bị gián đoạn hoàn toàn dây chuyền lắp ráp do thiếu linh kiện thiết yếu. Đây được xem là bước xử lý tình huống khẩn cấp giúp cân bằng giữa nhu cầu thực tiễn và khả năng đáp ứng hạn chế từ nguồn chính thức.
Bài học về tối ưu hóa chuỗi cung ứng theo hướng tăng khả năng chịu đựng khủng hoảng
“Cuộc khủng hoảng đã giúp nhiều doanh nghiệp nhận ra rằng chạy đua theo mô hình chi phí thấp mà bỏ qua yếu tố dự phòng vốn là bài toán nguy hiểm. Việc tối ưu lại chuỗi cung ứng theo hướng tăng dự trữ chiến lược linh kiện quan trọng đồng thời xây dựng mạng lưới đa kênh sẽ giúp nâng cao sức chống chịu trước những cú sốc tương tự trong tương lai.
Chương trình EU Chips Act và chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn trong tương lai
“EU Chips Act” được xem là bước ngoặt then chốt cho tham vọng nâng cao vị thế của châu Âu trong lĩnh vực công nghiệp bán dẫn đầy cạnh tranh trên thế giới hiện nay. Chính sách này không chỉ định hướng đầu tư mạnh mẽ mà còn thúc đẩy đổi mới sáng tạo nhằm đạt mục tiêu chiếm lĩnh thị phần toàn cầu ngày càng lớn hơn trong vòng một thập kỷ tới.
Mục tiêu tăng gấp đôi thị phần sản xuất bán dẫn toàn cầu của châu Âu đến năm 2030
“EU Chips Act” đặt ra mục tiêu đầy tham vọng là tăng gấp đôi tỷ lệ đóng góp của khu vực này vào thị trường bán dẫn toàn cầu lên khoảng 20% vào năm 2030, đồng thời phát triển nền tảng hạ tầng kỹ thuật số vững chắc phục vụ chuyển đổi số đa lĩnh vực bao gồm cả ngành ô tô điện tử hóa sâu rộng.
Thay đổi triết lý chuỗi cung ứng từ ưu tiên chi phí sang ưu tiên an toàn
“Sau đại dịch cùng hàng loạt biến cố địa chính trị gần đây, quan điểm xây dựng chuỗi cung ứng ưu tiên chi phí thấp đã chuyển sang hướng chú trọng đảm bảo an toàn, ổn định và dự phòng rủi ro tốt hơn để tránh những tổn thất nặng nề như vừa qua.”
Dự đoán xu hướng dự trữ linh kiện tăng 30–40% sau khủng hoảng
“Rút kinh nghiệm từ bài học đau thương hiện tại, nhiều chuyên gia dự báo rằng mức tồn kho chiến lược cho linh kiện bán dẫn sẽ được nâng lên ít nhất 30 đến 40%, nhằm đảm bảo dòng hoạt động diễn ra liên tục ngay cả khi có sự gián đoạn tạm thời tại bất kỳ mắt xích nào trong chuỗi giá trị.
